नेपालमा मस्तिष्क मृत्युपछि अंगदानको अवधारणाले बिस्तारै चर्चा पाउँदै गरे पनि यस विषयमा थुप्रै चुनौतीहरू छन्। जनचेतनाको अभाव, धार्मिक तथा सांस्कृतिक मान्यता, र कानूनी व्यवस्थाको प्रभावकारी कार्यान्वयन नहुनु यसको मुख्य कारण हुन्।
स्वास्थ्य मन्त्री प्रदीप पौडेलले मस्तिष्क मृत्यु भएका व्यक्तिका परिवारलाई दुई लाख रुपैयाँ प्रोत्साहन दिने घोषणा गर्नु सकारात्मक पहल हो। यद्यपि, यसले मात्र अंगदानको दर उल्लेख्य रूपमा बढ्ने सुनिश्चितता छैन। नेपालमा वार्षिक रूपमा करिब १ हजार व्यक्तिको मस्तिष्क मृत्यु हुने तथ्यांक छ, तर त्यसबाट अंग प्राप्तिको संख्या अत्यन्त न्यून रहेको छ।
शहीद धर्मभक्त राष्ट्रिय प्रत्यारोपण केन्द्रका तथ्यांकले विगत ८ वर्षमा मात्र पाँच व्यक्तिबाट अंग प्राप्त भएको देखाउँछ। ती व्यक्तिहरूबाट १३ जनाको जीवन जोगाइएको भए पनि यो संख्या अपेक्षा भन्दा निकै कम छ।
२०७२ सालमा बनेको कानुनले मस्तिष्क मृत्यु भएका व्यक्तिबाट अंगदानलाई कानूनी मान्यता प्रदान गरेको भए पनि यसको कार्यान्वयन प्रभावकारी छैन। कानुनी सुधार र व्यवस्थापन प्रणाली सुदृढ गर्नसके, साथै धार्मिक र सांस्कृतिक मान्यताका विषयमा जनचेतना फैलाउन सके, अंगदानको दर बढ्न सक्छ।
यदि सवारी दुर्घटनाबाट हुने मस्तिष्क मृत्यु भएका व्यक्तिबाट अंगदान सम्भव भयो भने हजारौं जीवन बचाउन सकिनेछ। तर, यसका लागि प्रभावकारी नीति, व्यवस्थापन, र सामाजिक-सांस्कृतिक मान्यतामा परिवर्तन आवश्यक छ। यो क्षेत्रको दीर्घकालीन सुधारले मात्र नेपालमा अंगदानको सम्भावना विस्तार गर्न सक्छ।
