धनकुटाको खोकुले सुन्तलाको विशेष उत्पादनका कारण देशभर मात्र नभई दक्षिण एशियामा पनि पहिचान बनाएको छ। खोकुका सुन्तला रसिला, गुलिया, र उत्कृष्ट गुणस्तरका कारण प्रसिद्ध छन्। यहाँ उत्पादित सुन्तलामा गुलियोपन १४ प्रतिशत र अमिलोपन मात्र १.५ प्रतिशत रहेको देखिन्छ, जुन अन्य क्षेत्रका सुन्तलाको तुलनामा निकै उत्कृष्ट मानिन्छ। तर, पछिल्लो समय खोकुमा सुन्तलाको उत्पादन र गुणस्तर दुवै घट्दै गएको छ, जसले स्थानीय कृषकहरूलाई समस्यामा पारेको छ।

खोकुमा सुन्तला उत्पादनको गिरावट

२०६५ सालसम्म खोकु क्षेत्रमा करिब ८०० हेक्टरमा सुन्तला खेती हुँदै आएकोमा अहिले यो क्षेत्र घटेर ४०० हेक्टरमा सीमित भएको छ। यसले उत्पादन मात्र होइन, सुन्तलाको गुणस्तरमा पनि नकारात्मक प्रभाव पारेको छ।

•गुणस्तर घट्ने कारणहरू:

•बोटहरू खुइलिने र बिस्तारै मर्ने समस्या।

•सुन्तलाको साइज घट्दै जानु र गुलियोपन कम हुनु।

•खडेरी र जलवायु परिवर्तनको असरले बोटहरूमा रोग देखिनु।

खोकुका सुन्तलाको विशेषता

खोकुको सुन्तला अन्यत्रका तुलनामा रसिला र गुलिया हुन्छन्। यहाँको भौगोलिक अवस्था, बिहानको घाम, हिमाली हावा, र ठूला नदीहरूको प्रभावले सुन्तलाको गुणस्तर उच्च रहेको मानिन्छ।

कृषि तथ्यांक र समस्या

•२०८० सालसम्म खोकु क्षेत्रको सुन्तला खेती आधा घटेको छ।

•मुख्यतः सहिदभूमि गाउँपालिकाका वडा नं. ४ र ५ सबैभन्दा प्रभावित भएका छन्।

•वडा नं. २ र ३ मा पनि उत्पादन कम हुँदै गएको छ।

समाधानका प्रयास

राष्ट्रिय सुन्तलाजात अनुसन्धान कार्यक्रम पारिपात्लेले “खोकु स्थानीय” जातको सुन्तला सिफारिस गरेको छ, जसले खोकुको सुन्तलालाई पुनःस्थापित गर्न भूमिका खेल्ने विश्वास गरिएको छ।

कृषकको चुनौती र अपेक्षा

•कृषकहरू उत्पादन पुनःस्थापित गर्न नयाँ जातको प्रयोग र बोटहरूको संरक्षणमा आश्रित छन्।

•सरकारी निकाय र अनुसन्धान संस्थानहरूले गुणस्तर सुधार र रोग नियन्त्रणमा सहयोग गरे मात्र समस्या समाधान हुन सक्छ।

निस्कर्ष

धनकुटाको खोकुमा सुन्तलाको उत्पादन घट्नुले स्थानीय अर्थतन्त्र र पहिचान दुवैलाई प्रभावित गरेको छ। जलवायु परिवर्तन, खडेरी, र रोग नियन्त्रणमा ध्यान दिएर वैज्ञानिक पद्धतिको प्रयोग गरेमा खोकुको सुन्तलाले पुनः आफ्नो प्रख्यात स्थान हासिल गर्न सक्छ। स्थानीय, राष्ट्रिय, र सरकारी स्तरबाट समन्वयात्मक प्रयास आवश्यक छ।