नेपाल नर्सिङ दिवस आज, माघ १५ गते, नेपाल नर्सिङ संघको स्थापना दिवसको अवसरमा मनाइँदै छ। यो दिवस प्रत्येक वर्ष माघ १५ गते मनाइन्छ र यसका माध्यमबाट नर्सहरूको योगदानको कदर र सम्मान गर्नका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरूको आयोजना गरिन्छ। तर, नर्सहरू आफ्नो कठिन परिश्रम र जिम्मेवारी अनुसार उचित पारिश्रमिक र सेवा सुविधा प्राप्त गर्नबाट वञ्चित छन्। यस रिपोर्टमा नर्सहरूको पारिश्रमिक र सेवा स्थितिका बारेमा उठेका मुद्दाहरू र त्यसको समाधानका उपायहरू छलफल गरिने छ।

नर्सहरूको पारिश्रमिक र सेवा स्थितिका समस्या : नेपालका नर्सहरू खासगरी निजी अस्पतालहरूमा काम गर्दा उचित पारिश्रमिक र सेवा सुविधाबाट वञ्चित छन्। सरकारी अस्पतालहरूको तुलनामा निजी अस्पतालमा कार्यरत नर्सहरूले कम पारिश्रमिक र सेवा सुविधा प्राप्त गर्ने गुनासो व्यापक छ। नेपाल नर्सिङ परिषद्की राजिष्ट्रार शुक्ला खनालका अनुसार, कतिपय निजी अस्पतालहरूले सम्झौता अनुसार नर्सलाई पारिश्रमिक नदिएको अवस्थामा अनुगमन र कारबाही गर्न कठिनाईहरूको सामना गर्नुपरेको छ।

नेपालमा नर्सिङ पढ्नको लागि ८ देखि १० लाख रुपैयाँ खर्च लाग्ने भएकोले, नर्सिङ क्षेत्रलाई आर्थिक दृष्टिकोणबाट पनि चुनौती रहेको छ। यसका बाबजुत, बिरामीहरूको अनुपातमा नर्सको जनशक्ति अत्यन्तै कम छ र नर्सहरूले लामो घण्टासम्म काम गर्नुपर्ने अवस्था छ। यसले नर्सहरूको पारिश्रमिक र श्रमको असमानता झल्काउँछ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयको भूमिकास् स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता डा। प्रकाश बुढाथोकीका अनुसार, निजी अस्पतालमा नर्सहरूको पारिश्रमिकको सम्बन्धमा गुनासो उठ्दै आएको थियो, तर हालको अवस्थामा त्यस्तो गुनासो कम भएको बताइएको छ। डा. बुढाथोकीले निजी अस्पतालहरूको व्यवस्थापन पक्षमा थोरै पारिश्रमिकमा काम गर्न तयार हुने मानसिकता विकास भएको कुरामा पनि संकेत गरेका छन्।

नेपाल सरकारद्वारा पारिश्रमिकको मापदण्ड निर्धारण गरिएको भए पनि, त्यसको कार्यान्वयन र अनुगमनमा कमी रहेको छ। निजी अस्पतालहरूमा पारिश्रमिक इलेक्ट्रोनिक प्रणालीमार्फत भुक्तानी नगर्ने कारण अनुगमनमा समस्या उत्पन्न भएको छ।

नर्सिङ जनशक्ति र विदेश पलायनस् नेपालमा प्रत्येक वर्ष २१ सय स्टाफ नर्स र ११ देखि १२ सय बीएससी नर्सिङ विद्यार्थीहरू तयार हुन्छन्। तर, नर्सहरूको उचित पारिश्रमिक र सेवा सुविधा नपाउँदा उनीहरू विदेश पलायन भइरहेका छन्। यदि नेपालमा उचित पारिश्रमिक, सेवा सुविधा, सञ्चय कोष र बीमा जस्ता सुविधाहरू उपलब्ध गराइने हो भने, नर्सिङ जनशक्ति स्वदेशमै टिक्न सक्ने खनाल बताउँछन्।

स्वास्थ्यकर्मीको मापदण्ड र बिरामीहरूको अनुपातस् विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार, नर्स र बिरामीको अनुपात नेपालमा निर्धारित मापदण्ड अनुसार छैन। जनरल वार्डमा १:६, आईसीयूमा १:१ र ओटीमा १:१ को अनुपात आवश्यक छ। तर, नेपालमा नर्सहरूले ३० देखि ३५ जना बिरामीसमेत एक्लैले हेरचाह गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको छ।

समाधानका उपायहरू:

पारिश्रमिकको सुधारस् सरकारी र निजी अस्पतालहरूले नर्सहरूको पारिश्रमिकको मापदण्ड निर्धारित गर्नुपर्छ र त्यसको अनुगमन गर्न व्यवस्था बनाउनु पर्छ।

सञ्चय कोष र बीमास् नर्सहरूको सेवा सुविधा र पारिश्रमिकमा सुधार ल्याउन सञ्चय कोष र बीमा जस्ता सुविधा प्रदान गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।

विदेश पलायन रोक्नस् नर्सिङ जनशक्तिलाई स्वदेशमै टिकाइ राख्न उचित पारिश्रमिक र कार्य वातावरणको सुधार गर्नु पर्छ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयको अनुगमनस् निजी अस्पताल र मेडिकल कलेजहरूसँगको सहकार्यमा पारिश्रमिक सम्बन्धी अनुगमनलाई प्रभावकारी बनाउन अनलाइन प्रणालीको प्रयोग गर्न आग्रह गर्नुपर्ने छ।

नर्सहरूको सम्मानस् नर्सहरूको कार्यको सम्मान र कदर गर्नु, साथै उनीहरूको कामका लागि प्रोत्साहन र सुविधा उपलब्ध गराउनु पर्छ।

निष्कर्षस् नेपालमा नर्सहरूको योगदान अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ, तर तिनीहरूको पारिश्रमिक र कामको सम्मानको अवस्था सुधार्न आवश्यक छ।

सरकार र निजी क्षेत्रलाई मिलेर नर्सहरूको हकको संरक्षण र कामको वातावरण सुधार गर्न पहल गर्नु पर्छ।
नर्सिङ जनशक्तिलाई स्वदेशमै टिकाइ राख्न र स्वास्थ्य सेवामा गुणस्तरीय सुधार ल्याउन यी सुधारहरू महत्त्वपूर्ण छन्।